Qırımtatar halqını 1944 s. mayısnıñ 18-inde saba tañda sürgün ettiler. Er qorantağa belgisiz yolğa azırlanmaq içün tahminen 15 daqiqa berildi. Bunıñ aqqında er qırımtatarı biledir. Sizler içün Qırım ve qırımtatarlarnıñ faciasınen bağlı az bilingen malümat azırladıq.
- «Tsiklop» ve «kanniballar». Sürgünlik yerlerine kelip tüşken qırımtatarlarğa nisbeten fena davrana ediler. Bir közlü «tsiklop» ve adamlarnı aşağan «kanniballar» kele dep, yerli halqnıñ başını aylandırdılar. Bazıları, buña kerçekten inanıp, qırımtatarlarnıñ başları üstünde boynuzlarnı qıdırğanlar.
- Sürgün etip, çaypadılar ve borcğa kirmege mecbur ettiler. Sürgünlik yerlerinde qırımtatarlarğa ev qurmaq içün 7 yılğa 5 biñ ruble miqdarında para teklif etile edi. Amma, fayızı o qadar büyük edi ki, onı ödemek içün qırımatatarlar bütün mal-mülküni satıp, paranı bankqa qaytarmağa mecbur ediler.
3. Yasaq etilgen til. Sürgünlikten soñ, qırımtatar tili Sovet Birliginde yasaq etildi. Büyük Sovet Entsikopediyasından qırımtatarlar ve halq erbapları aqqında maqalelerni alıp taşladılar. Tek 1957 s. Taşkent şeerinde qırımtatar tilinde «Lenin bayrağı» gazetası çıqıp başladı. Lâkin, «Qırım» ve «qırımtatar» sözleri ep bir yasaq altında edi.
4. Yoq etilgen tabiat. Qırımtatarlarnıñ sürgünligi yarımadanıñ tabiatına menfiy tesir etti. Dağ çoqraqları yer tübüne saqlandılar, çayırlar kiyikleşti. Ananeviy sebze, meyva, yüzüm çeşitleri ğayıp oldı. Qırımda belli olğan köpek cınısları: tazı ve çoban köpegi yoq olıp ketti.
- Sahte haritalar. Belli ki, Qırım şeerleri ve qasabalarınıñ zemaneviy adları — sürgünlikten soñ, uydurılıp qoyulğan. 1944 senesinden soñra, ananeviy qırımtatar toponimleri rus tiline çevirilgen. Böyle etip, Toplı – Topolövka, Süyren — Siren oldı. Soñra, arbiy ve nebatat qullanmalarnı araştırıp, ad qoyıp başladır: «Tankovoye», «Batalnoye», «Zemlâniçnoye» ve «Pşeniçnoye» kibi köyler ortağa çıqtı. Bazıda, aqılğa yatmağan şeyler de yüz berdi. Köy ve qasabalarğa qırımtatar adları yerine yañı adlar qoyğan komissiya azaları bir qaç köyge soylarınıñ adlarını berdiler. Misal içün, birisi tatası şerefine köyge – Maryino adını berdi, digeri belgisiz bir «dâdâ Mitâ»nıñ hatiri içün Mitâyevo adını qoydı, daa biri Lukerya degen bir terbiyecige minnetdarlığını bildirmege istedi – böyle etip, haritada Luşino köyü peyda oldı.
6. Yalan tarih. Sürgünlikten soñ, Qırım tarihı yañıdan yazıldı. Ondan qırımtatarlıqnı añdırğan er şeyni silip, tek Qırım hanlığınıñ «ücümlarını» qaldırğanlar. Akademik B. Rıbakov sovet alimlerine Qırım tarihınen bağlı belli bir tevsiyeler berdi. 1952 s. «Qırım tarihınıñ ögrenilüvinde hata ve ilerideki tetqiqatlarnıñ maqsadları» serlevalı kitap yazdı. Rıbakovnıñ yazğanına köre, yarımadada yaşağan bütün halqlarğa ya menfiy, ya da müsbet qıymet kesilmek kerek edi. Böyle etip, tarihçılar qadimiy yunan ve skiflerni yüksek minberlerge köterip, qırımtatarlarnıñ rolüni alçaqlay ediler. Yazıq ki, amma böyle munasebet künümizge qadar devam etmekte.
7. Yıllar soñra yañğırağan bağışlav sözleri 1944 s. sürgünlik operatsiyası Sovet Birliginiñ NKVD içki ordularınıñ komandanı İvan Şeredeganıñ reberliginde ötkerildi. 72 yıldan soñra, torunı, belli mühbir ve media-menecer Vasiliy Gatov qırımtatarlardan afu soradı. O, sürgünlikni, Halqara qanunlarğa köre, mahkeme etile bilecek, belli bir maqsat ve tsinizm ile yapılğan cinayet kibi adladı. «Mahkeme yapılmağance, er mayıs ayında aqlı-fikiri yerinde olğan insan– «Mümkün olsa, bağışlañız» dep, qırımtatarlardan afu soramaq kerek».
